عصب کشی که به اصطلاح انگلیسی root canal treatment نامیده می شود یک فرآیند درمانی است که باعث از بین بردن عفونت و پوسیدگی های ریشه و تمیز کردن ناحیه پالپ می شود. درواقع زمانی که دندان دچار پوسیدگی می شود و این پوسیدگی به پالپ گسترش می یابد و باعث عفونت ریشه می شود برای درمان دندان و پاکسازی آن باید عصب کشی انجام شود. پالپ به بخش نرم و مرکزی دندان گفته می شود که شامل رگ های خونی، عصب ها و بافت همبند است و باعث رشد دندان می شود.
عصب کشی دندان چیست؟
عصب کشی دندان یا اندودانتیک یکی از روش های پزشکی برای درمان پالپ آسیب دیده یا عفونی دندان است. در واقع عصب کشی یکی از روش های درمان ریشه دندان است و با توجه به شدت آسیب دندان توسط پزشک درمان آن تشخیص داده می شود.
در عصب کشی یا درمان ریشه در دنداپزشکی، محفظه پالپ دندان شما که دچار التهاب یا عفونت شده است با دقت تخلیه، پاکسازی و ضد عفونی می شود و سپس با مواد مخصوصی پر می شود و مهر و موم میگردد. تا زمانی که عفونت یا التهاب به پالپ نرسد شما نیازی به عصب کشی نخواهید داشت بنابراین هر چه سریعتر به داد دندان در حال پوسیدگی تان برسید، احتمال این که بدون عصب کشی پر و ترمیم شود بیشتر است. در عصب کشی باید همه ریشه های جانبی دندان به طور کامل پاکسازی و ضد عفونی و پر شوند تا عفونت مجدد اتفاق نیفتد.
ساختار دندان
برای این که بهتر متوجه شویم در عصب کشی چه اتفاقی می افتد، ابتدا با ساختار دندان باید آشنایی مختصری پیدا کنیم.
دندان از دو بخش اصلی تاج و ریشه تشکیل شده است. تاج همان بخش سفید رنگ و مقاوم دندان است که از لثه بیرون زده و ریشه پایه ای است که تاج دندان را داخل استخوان محکم نگه میدارد.
انواع روش های عصب کشی دندان
روش مرسوم، رایج و امتحان پس داده عصب کشی همان روش سوراخ کردن دندان و تمیز کردن محفظه پالپ و ریشه با ابزاری به نام فایل است.
- استفاده از جنتل ویو : اما روش دیگری نیز اخیرا در برخی جاها تبلیغ و انجام می شود که در آن از امواج صوتی به نام جنتل ویو (GentleWave) برای تمیز کردن بخشهای مختلف ریشه دندان استفاده می شود.
- استفاده از دستگاه بایولیز واترلیز : یک روش دیگر استفاده از دستگاه بایولیز واترلیز (BIOLASE Waterlase) است که در آن از لیزر، آب و هوا جهت تمیز کردن و پاکسازی مجراهای ریشه استفاده می شود.
- روش میکروسرجری اندودنتیک : اگر در مجرای ریشه رسوب کلسیم وجود داشته باشد یا آناتومی ریشه پیچیدگی داشته باشد، متخصص اندودنسی از جراحی کوچکی به نام میکروسرجری اندودنتیک برای درمان عصب کشی بهره می برد. این کار زمانی انجام می شود که طی عصب کشی ساده نتوان مجراهای ریشه را کامل و درست پاکسازی و تمیز کرد.
چه زمانی عصب کشی نیاز است؟
- درد شدید و مداوم دندان که با مسکن رفع نمی شود.
- حساسیت شدید به مواد غذایی سرد یا گرم
- التهاب و آبسه در لثه و اطراف دندان آسیب دیده
- تغییر رنگ دندان به تیره
- پوسیدگی عمیق و شکستن بخش های دندان
آیا عصب کشی دندان درد دارد؟
به دلیل استفاده از بی حسی معمولا در حین درمان دردی احساس نمی کنید، اما با روش اثر بی حسی و پایان درمان ممکن است تا چند روز پس از آن احساس درد خفیف و حساسیت دندان را داشته باشید که با تجویز دارو ها و مسکن کنترل می شود.
چرا دندان دچار پوسیدگی می شود؟
دندان از چند لایه تشکیل شده است. اگر دندان را از وسط برش بدهیم، از بیرون که به داخل میرویم به ترتیب مینا، عاج و پالپ قرار دارند. مینا لایه سفید رنگی است که بسیار محکم و مقاوم است و از دندانها محافظت میکند. عاج لایه میانی است که کمی زردتر و نرمتر از مینا است و ساختار یکپارچه آن را ندارد و پس از آن پالپ است که در واقع محفظه ای است که در آن عصب و رگهای خونی دندان قرار دارند. پالپ باعث زنده بودن دندان می شود.
اگر بهداشت دهان و دندان به خوبی رعایت نشود و باکتری ها به دندان نفوذ کنند باعث پوسیده شدن سطح بیرونی دندان یعنی مینای دندان می شود، به مرور این پوسیدگی گسترش یافته و به عاج دندان و بعد از آن به پالپ دندان نفوذ می کند.
در مراحل اول و دوم دندان درد زیادی ندارد و فقط می توان با ترمیم و پر کردن، پوسیدگی را از بین برد اما اگر در این مرحله درمان نشود پوسیدگی به پالپ رسیده و درد دندان زیاد می شود در این حال برای درمان باید عصب کشی صورت گیرد. هرچه قدر دیرتر درمان شود پوسیدگی باعث عفونت پالپ دندان و ایجاد آبسه می شود. در این مرحله درمان بسیار سخت است و حتی ممکن است مجبور به کشیدن دندان شوید.
مراحل عصب کشی دندان
۱. بی حسی موضعی دندان :
در ابتدا دندانپزشک اطراف دندان را بی حس می کند تا بیمار در طول درمان احساس ناراحتی نداشته باشد.
۲. ایجاد حفره در دندان:
برای شروع درمان حفره ای در سطح دندان ایجاد می شود تا تا به کانال های ریشه دسترسی پیدا کرد
۳. تخلیه عصب و پالپ عفونی و ضد عفونی کردن:
دندانپزشک با تجهیزات مخصوص آلودگی ها و آسیب دندان را تخلیه می کند.پس برداشتن عصب آسیب دیده کانال دندان کاملا تخلیه و تمیز می شود و در آخر با مواد ضدعفونی کننده شستشو داده می شود.
۴. پرکردن دندان بعد از عصب کشی و ترمیم آن:
برای بازگرداندن ظاهر دندان یک روکش یا مواد مخصوص پر کردن برای ترمیم نهایی دندان در حفره و روی سطح دندان پوشانده می شود. برای ظاهری زیبا تر می توان از مواد سفید و رنگ دندان به جای رنگ فلزی استفاده شود.
علت شکستن دندان عصب کشی شده
شکستگی دندانی که نیاز به عصب کشی دارد یا عصب کشی شده است به چند دلیل اتفاق می افتد:
- غذاهای سفت با دندان جویده اید یا دندانتان ضربه دیده است و یا شاید فشار بیش از حد بر آن وارد کرده اید
- گاهی ممکن است درمان ریشه یا عصب کشی خوب انجام نشده باشد، برای مثال از مواد پر کننده خوب استفاده نشده یا این کار با دقت صورت نگرفته است، بیش از حد دندان پر شده و یا به هر دلیلی ساختار دندان ضعیف شده است
- در خواب دندان قروچه دارید و دندانهایتان را به هم فشار میدهید. این کار باعث میشود فشار زیادی بر دندانها به صورت مداوم وارد شود و به مرور ترک برداشته و ترکشان گسترده شود.
- بهداشت دهان را رعایت نکرده اید یا به دلایل دیگر دندانتان به دفعات تحت درمان دندانپزشکی قرار گرفته است و ترمیم شده است در نتیجه فشار زیادی بر آن وارد شده است
- از قبل دندان شکستگی های ریزی داشته است که قابل شناسایی نبوده اما به مرور زمان ترکها به هم وصل میشوند و دندان ترک قابل مشاهده برمیدارد
روش های جایگزین عصب کشی دندان
این که چه راهی به جز عصب کشی وجود دارد بستگی به شرایط دارد.
۱. کف بندی دندان
اگر پالپ به دلیل آسیب دیدن مینا و عاج، نمایان شده باشد اما دچار التهاب یا عفونت نشده باشد با پوشاندن روی پالپ میتوان نیاز به عصب کشی را برطرف کرد. برای پوشاندن پالپ، از مواد مختلف مانند مینرال تری اکسید اگرگات (MTA) یا هیدروکسید کلسیم میتوان استفاده کرد. مواد مستقیما روی پالپ بیرون زده، قرار می گیرند و یک سدی از مواد معدنی ایجاد می کنند که از پالپ نمایان شده محافظت کرده و ترمیم بافتها را تسریع مینماید. پس از این کار، دندان باید پر شود.
روش پوشاندن مستقیم پالپ، معمولا تنها زمانی توصیه می شود که بیرون زدگی پالپ جزئی باشد و پالپ کاملا سالم باشد و هیچ علامتی از التهاب یا پوسیدگی در آن نباشد. علاوه بر این، اغلب این روش در سنین جوانی موثرتر است.
۲. پالپوتومی
روش دیگر پالپوتومی است که در آن پالپ برداشته می شود اما بر خلاف عصب کشی، مجراهای ریشه و عصب دندان حفظ می شوند. در پالپوتومی بخشهای ملهتب مرکز دندان تخلیه می شوند و سپس موادی به داخل دندان افزوده می شود تا فرآیند بهبودی را تسریع کرده و جلوی گسترش باکتریها را بگیرد. از جمله این مواد میتوان به هیدروکسید کلسیم، MTA و فرموکرزول (formocresol) اشاره کرد. پس از آن، دندان پر می شود و معمولا برای محافظت بیشتر، روکش بر روی دندان قرار داده می شود.
۳. کشیدن دندان
آخرین راه جایگزین عصب کشی، کشیدن دندان است. در مواردی کشیدن دندان توصیه می شود که پوسیدگی یا آسیب دیدگی دندان شدید است و به نظر نمیرسد عصب کشی یا روشهای دیگر موفقیت آمیز باشد و بتواند دندان را نجات دهد. پس از کشیدن دندان با دندان مصنوعی، بریج یا ایمپلنت دندان جای خالی را میتوانید پر کنید.
تفاوت درمان ریشه با عصب کشی و اندو
عصب کشی خود زیر مجموعه گروهی از جراحی‌های موسوم به درمان ریشه دندان یا اندودانتیکس و روت کانال تراپی میشود. بنابراین، درمان ریشه و اندو هر دو یک درمان بوده و عصب کشی دندان نوعی خاص از درمان‌های اندو است.